Qallarinmi kunan pacha sociedad democrática nisqakunaq complejo trayectoria nisqa reqsisqamanta, mana t’aqakuq sociedad industrial nisqa hatarichiymanta, burocracia estatal nisqamanta, yachay científico nisqamanta ima. Kay organizacion social nisqapi ima hatun t’ikrakuypas yachaypi t’ikrakuykunamantan hamunqa, chaymi niyta munanqa. Imaynan mana purina ñankunapas yachaypa mana puriy atiq ñanninkunapas, chay hinallataqmi jerarquías nisqakuna, instituciones sociales nisqakuna hatarichiy muyuriqpi maqanakuykunapas, natural, social, psíquico nisqakunaq t’inkinakuyninpa t’ikrakuyninmanta ch’aqwaymi. Estructuras sociales nisqakunaq legitimidad otaq ilegitimidad nisqa nisqanqa, kunan pachakunapi hatun aparatokunawan ruwasqa, yachaykunata, willakuykunata ruwanapaq formas de entendimiento nisqamanta hamun.
Hatun yachaywasikunaqa kuskan qhawarinku askha rimaykunata, mana costumbre kaqta, hinallataq solucionkunata, chaykunan paqarimun llapa runaq experienciankunamanta, naturalezawan tupasqankupi. Chayna sociedad jerárquica nisqakunata hukllawananpaqqa manam suficientechu chay fuerzawan violenciawan relaciones sociales y políticas nisqapi. ¿Imaynatataq tikrasunman wisq’asqa estatutokunata yachay cientificokunata, garantizaspa experienciakunaq mosoq kayninta mana aparato de poder nisqawan, maypichus niveles simbólicos nisqakuna cientificokunamanta aswanta qhawariyta chaskinku, imaynan experimentokuna matrizasqa moderna tecnologiakuna hina? ¿Imaynatataq qawarichwan enfoques interdisciplinarios nisqakunata, chaykunam riqsinku imaymana yachay ruruchiykunata, chaypim churachwan yachaykunata ñawpaqmantaraq qarqusqa utaq sapaqchasqa? Qawanchikmi kay trayectoria hukniray kasqanmanta, hukniray sociedad colonizadorakunata, chaynallataq Europa navegación nisqawan colonizasqa sociedadkunatapas qawarispanchik.
Kay trayectoriapa wakin resonanciankunata hamutaymi caso brasileñopaq, hukninmi kay Programapa objetivon, chaymi allin kanman colonizasqakunapaq colonización hinaspa exclusión nisqapa significadonpa singularidadninkunata entiendenapaq. Chaynapim, Programapa huknin fundamento epistemológico nisqa, yachaypa ruwayninkunapi tikrakuykuna necesitasqanpi kachkan, kunan pacha cienciapa hamusqanwanmi, kawsasqa experienciawan, cientificokunapa materiakuna yuyaymanaypi, huk proceso radical rakinakuy churasqa karqa. . hinaspa imakunatapas. Kay t’aqanakuyqa ruwakurqa sectorkunapa representacionninkunapim, chaykunam atribuirqaku dominacionta naturalezamanta hinaspa relaciones sociales nisqamanta hamutaypi, chaymi mana allintachu yacharqaku cientificokunapa mana qawasqanku utaq mana qawasqanku yachaykunata. Huk nisqapiqa, huk yachaypa hegemonía nisqa, achka kutipiqa aswan hatunchakuqmi, aswan hatun kayninmantaqa, chaymi lluqsimun, 16 siglomantapacha colonialismo nisqapa rurun hina, runakunapa tikrakuyninkunawan. Kay hegemonía, cimientos políticos nisqakunaqa democracia nisqamanta pisi yuyayllapin sayarirqan, chaymi Norte, Sur nisqa llaqtakunaq culturankuna ima, sinchi t’aqanakuyta paqarichirqan. Sapa kutinmi kay llaqtakunaq rimanakuyninkuqa hunt’a karqan mana yachanakuywan, mana imapas qokusqankuwan, ñawpaqmanta qhawarinakuywan, maqanakuywan, maqanakuywan ima.
Kunan pachakunapiqa, atiypa estructurankunawan, hukniray sujeto socialkunawan ima, ancha hatun tikrakuykunam rikurirqa. Necesitasqa karqan espaciokunata kicharinapaq reclamaciones diferenciadas nisqapaq, hinallataq rakina karqan porciones de poder nisqakunata mana representación nisqayoq kaqkunaman. Chayraykun kay ruwaymanta reclamayta atiqkunawan hark’asqa kaqkunawan t’aqanakusqankuqa enfrentamientokunata paqarichirqan, chaymi Ñawpa Régimen nisqa tukukurqan. Revolucionario munaymanta, XX pachakwatapi, democraciaqa tukuy pachantinpi chaskisqa rimayman tukurqan, ichaqa ch’usaq contenidoyuq (Wallerstein, 2001). Kay paradigma ukupi trayectoria democrática nisqawan yachaypa ruwayninwan tinkuyninqa pisi pisimantam kay dilema histórico nisqataqa epistemológico nisqa sasachakuyman tikrarqa, chaymi democraciapa uchku kayninmi condicionarqa yachaypa ruwayninta hinaspa maypi kayninta, chaynallataqmi kay qipa pachak watakunapi ruwayninpa formas nisqakunatapas.
Iskay ñiqin pachantin maqanakuy tukukuptinqa iskay rimanakuykunapim aswan hukniray yachaysapa huñukuna karqan: democracia nisqa munay, lliwpaq kawsananpaq maskay. Democrático ruwaypi hukniray kayninqa aswan intereswanmi qhawarisqa karqan Chiri Guerra qhepa pachakunapi, aswantaqa adjetivo popular otaq liberal nisqakuna atipasqa kasqanrayku. Kay pachantinpi ruway puririyninraykun aswan sut’imanta lloqsimurqan democracia localpa ruwayninkuna, hinallataq Estado Nacional nisqakunaq nivelninpi t’ikrakuyninkuna, chaymi permitirqan tradiciones participativas nisqakuna kutichipuyta, imaynan wakin patakunapipas pasarqan Brasilpi (presupuesto participativo Porto Alegre llaqtapi), India suyupi (kichasqa kayninpi castas nisqakuna proceso político nisqapi participanankupaq) hinallataq Bolivia suyupipas (estructuración del Estado multiétnico nisqapi).
Kay ruwaypa k’anchayninpiqa, kimsa sasachakuymi rikukun democraciamanta yachaykunapi: tukuypaq kawsakuynin (Moore, 1966); huklla homogénea nisqa kaynin (Schumpeter, 1942) hinallataq suyu suyukuna ukhupi t’ikrakuyninpas, kamachikuq yachaypa hegemonía nisqawan pisichasqa tradicionkuna, yachaykuna kutichipuypi sayasqa (Anderson, 1991). Kay qhipa yuyaymanaymantaqa paqarimunmi, imaymana kitikunapipas, imaymana yachaykunapipas, yachay específico nisqamanta investigacionkunata mastarinapaq, chaymi kunan pacha antropología, psicoanálisis, historia, estudios literarios nisqapipas rikurin. Derecho nisqapi (Bobbio, 1986) hinallataq Filosofía nisqapipas, chay debateqa sut’imanmi tukupurqan aswantaqa Lefortpa yanapayninwan, (1986); Casttoriadis, (1986 watapi) (1986 watapi); Habermas, (1995) Norte suyukunapaq hinallataq Lechner, (1988); Borón, (1994) hinallataq Nun, (2000) Sur suyukunapaq, kay yachaykunaqa ichaqa ñawpaq ruwaykuna hina modalidadllatan waqaycharqanku, razonmanta sustantiva yuyaykuykunata yapamanta takyachispa, chhaynapin mana reqsirqankuchu runakunaq askha kayninta, yachayninkutapas. Kunan sasachakuyqa, kay yachaykunapi waqaychasqa allin común nisqa yuyayta atipaymi, hinallataqmi huk gramática cultural y social nisqa paqarichiy, mana innovación social nisqamanta hamut’ayniyuq, institucional innovación nisqawan tinkisqa, chaymi musuq marco institucional democracia nisqapaq, manaña instituciones estatales nisqallapichu.
Chayraykun kay Programa de Postgrado nisqa huñun académicos nisqakunata, paykunan munanku investigayta kay análisis critico nisqakunamanta experienciakuna lloqsimuqta, hinallataq kicharinku hatun campo uyarinapaq hinallataq registrokuna articulasqa triad nisqapi imakunachus experimentasqapi: huk inventario mosoq sapan yachaykunamanta, huk dimensión cienciapaq hinallataq yachay imayna rimanakuyta hukniray costumbrekunawan. Kay metodología nisqa saphichasqa kachkan, musuq registrokunaman, formulaciones de significadokunaman kicharikuq oralidades nisqakuna tupanakuypi, relaciones democráticas y participativas nisqamanta hamuq yachaykunaman, maypichus yachayqa musuq simikunapi tinkuchin, chaywantaq juk epistemología nisqaman riqsichin, culturap política nisqajina achkha significadonkunata. experiencia, atiykunata mastariq hinaspa rakinakuq: yachaypa ecologían, chaymi entiendekun imapas kawsasqawan yachaywan mana rakinakuy kasqanmanta, chaymi hukniray pachakunata, espaciokunatapas tinkuchin, chaymi permite análisis de fenómenos culturales nisqakuna ecosistema nisqaman hukllawasqa, chaymi kawsayta kamachin hinaspa waqaychan, chaywanmi riqsichikun chay hatun experienciakuna kunankama mana qawasqa kasqanwan, chay yachay cientificokunapa rakikuyninwan, achka yachaykunawan kay planetapi kaqkunawan.
